Residentieplekken voor toneelschrijvers
Er bestaan wereldwijd verschillende residentieplekken voor Nederlandse en Vlaamse toneelschrijvers.
Nederland
In Nederland is de residentieplek aan het Spui, een pittoresk plein in Amsterdam, een van die plaatsen waar toneelschrijvers hun teksten kunnen ontwikkelen. Op deze plek worden sinds 2006 buitenlandse auteurs uitgenodigd om tijdelijk te wonen en te werken. Boven boekhandel Athenaeum, tegenover schrijverscafé De Zwart en academisch-cultureel centrum Spui25, en met een wekelijkse boekenmarkt op het plein, bevinden bewoners van de residentie zich hier in het literaire hart van de stad. Het Nederlandse schrijversappartement staat gedurende de maand maart open voor auteurs van alle literaire genres. Voor toneelauteurs geldt de voorwaarde dat je minstens één stuk bij een professioneel gezelschap moet uitgewerkt hebben. Als artist-in-residence ontvang je 300 euro per week en krijg je reiskosten vergoed. Niet enkel Nederlandse, maar ook Vlaamse auteurs kunnen terecht in het Spui. De schrijversresidentie wordt mogelijk gemaakt door het Nederlands Letterenfonds.
Een tweede residentieplek in Nederland, die ook uitgaat van het Nederlands Letterfonds, ligt aan het Merwedeplein in Amsterdam. Sinds 1997 biedt Amsterdam Vluchtstad tijdelijk onderdak - vaak voor een periode van een jaar - aan een schrijver, dichter of journalist die in zijn of haar land omwille van zijn geschriften wordt vervolgd, bedreigd, of anderszins in zijn of haar schrijverschap wordt belemmerd. In dat jaar sloot Amsterdam zich officieel aan bij het internationale netwerk van Vluchtsteden, dat door Salman Rushdie in het leven is geroepen. Het Amsterdam Vluchtstad-appartement is gevestigd in het voormalige woonhuis van de familie Frank aan het Merwedeplein te Amsterdam.
Ook het NIAS (Netherlands Institute for Advanced Studies) in Amsterdam doet dienst als residentieplek voor theaterauteurs. Het artist in residence-programma kent fellowships toe aan een kunstenaar om tijdens een verblijf van vijf maanden aan het NIAS een project te realiseren dat bijdraagt aan het bevorderen van de kruisbestuiving tussen kunst en wetenschap. Het gaat hierbij met name om theoretische verdieping in een onderwerp. Schrijvers komen tijdens hun verblijf in aanraking met de ideeën en het werk van wetenschappers uit verschillende disciplines. De kruisbestuiving die daar ontstaat, kan waardevol zijn in die zin dat het het werk van de schrijver kan verrijken. Elk academisch jaar is er gedurende een semester plaats voor een Nederlandstalige schrijver en voor een buitenlandse schrijver wiens werk in vertaling verschijnt bij een uitgeverij in Nederland. Aan de Nederlandse auteur wordt door het Letterenfonds een verblijfsbeurs verstrekt van 10 000 euro, de beurs voor de buitenlandse schrijver komt voor rekening van het NIAS. Het programma is gezamenlijk ingesteld door het Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences (NIAS-KNAW) en de Akademie van Kunsten.
Residentieplekken waar Nederlandse toneelschrijvers in het buitenland naartoe kunnen, zijn onder meer Deltaworkers in New Orleans en het Van Doesburghuis in het Franse Meudon dat zo’n negen kilometer ten zuidwesten van Parijs ligt. Deltaworkers is zowel in Nederland als in New Orleans gevestigd en ontvangt kunstenaars uit verschillende disciplines, waaronder theatermakers en -schrijvers, in de periode van maart tot mei voor een residentie van minimum vier tot maximum twaalf weken. Ze bieden gemeenschappelijke leefruimtes, een assistent en kennismaking met een uitgebreid netwerk aan en worden gefinancieerd door het Nederlands Letterenfonds. Het Van Doesburghuis in Frankrijk ontvangt artiesten die professioneel werkzaam zijn binnen de beeldende kunst, vormgeving, architectuur, literatuur en podiumkunsten. De artistieke praktijk van de resident moet op een of andere wijze gekenmerkt worden door het verleggen van grenzen en het experimenteren met verschillende kunstvormen binnen een internationale context.
Vlaanderen
Ook in Vlaanderen zijn er voor theaterauteurs verschillende mogelijkheden om in het binnen- of buitenland een residentie op te nemen.
In Brussel kunnen Vlaamse auteurs een werkkamer huren in het meertalige literatuurhuis Passa Porta (minimum één werkweek). Er staan twee werkkamers ter beschikking. De Passa Porta Workspaces staan open voor auteurs van alle literaire genres. Voor toneelauteurs is de voorwaarde dat je op zijn minst één stuk bij een professioneel gezelschap uitgewerkt moet hebben. Auteurs worden aanvaard volgens het first come, first served principe. Passa Porta biedt naast de residentie voor Vlaamse schrijvers nog verschillende andere residenties aan, onder meer voor buitenlandse auteurs of auteurs-curatoren, voor franstalige Belgische auteurs en voor vertalers).
Een andere residentieplek waar Vlaamse toneelschrijvers terecht kunnen, ligt in het West-Vlaamse dorp Ingooigem. Het Lijsternest is de voormalige woning en werkplek van schrijver Stijn Streuvels dat werd omgebouwd tot een studio waar schrijvers in residentie kunnen verblijven. Het Letterenhuis stelt deze villa ter beschikking van Belgische en Nederlandse auteurs van alle literaire genres. Toneelauteurs die hier willen schrijven moeten op zijn minst één stuk bij een professioneel gezelschap uitgewerkt hebben. De schrijver in residentie verblijft in de schuur afzonderlijk van het huis voor een periode van twee tot acht weken. Deze schuur werd omgebouwd tot een comfortabele studio met alle nodige sanitaire voorzieningen, keuken, slaapkamer en een internetverbinding.
In Antwerpen biedt Zuidpool, een artist-run huis voor podiumkunsten, een ruime werkkamer aan waar de auteur in alle rust of in dialoog met andere kunstenaars kan werken. Een werkverblijf in Zuidpool staat open voor alle auteurs van alle literaire genres. Met dit verblijf wil Zuidpool auteurs uitnodigen om het schrijven voor theater vandaag de dag te onderzoeken. Ze focussen op het schrijfproces an sich, niet op concrete theaterproducties of tekstuitgaves. De artist-in-residence wordt uitgenodigd om deel te nemen aan repetities, ruimte vrij te maken om zijn/haar onderzoek te delen met verwanten, publieke tekstlezingen bij te wonen enzovoort. Een residentie bij Zuidpool kan opgenomen worden voor een periode van twee tot zes weken, zonder overnachting.
De voormalige onderpastorie van Watou was tot 2009 de woonst van Gwy Mandelinck, dichter en oprichter van de Poëziezomers van Watou, en doet sinds 2018 ook dienst als schrijfresidentie. Watou is een klein dorp in de Westhoek, vlakbij de Franse grens. Het Huis van de Dichter is een sfeervolle woning met alle comfort en accomodatie. Watou biedt stilte en rust en een prachtige omgeving om geconcentreerd aan bestaande of nieuwe teksten te werken. Auteurs van alle genres uit Vlaanderen, maar ook Nederland en Zuid-Afrika kunnen kosteloos één midweek in het Huis van de Dichter verblijven (van maandagmiddag tot vrijdagnamiddag, met overnachting).
Kasteel Beauvoorde is een gloednieuwe schrijversresidentie in Wulveringem, een dorp in de Westhoek, en bevindt zich op de eerste verdieping van een dorpswoning vlak naast het kasteelpark. De residentie garandeert alle rust om op een eigen schrijfritme te werken. Van mei tot en met oktober kunnen zowel schrijvers als kunstenaars en muzikanten gedurende vier, zes of acht weken een residentie opnemen in Kasteel Beauvoorde op voorwaarde dat het werk van de resident een link heeft met de streek, met (onroerend) erfgoed en de kasteelsite of met het leven en werk van Arthur Merghelynck.
Eind augustus 2018 startte HET LAB, een residentiële artistieke werkplek in Hasselt waar kunstenaars en makers die voor kinderen en families werken, kunnen onderzoeken en repeteren. Tijdens de residentie worden verschillende werkplaatsen ter beschikking gesteld en kunnen kunstenaars en artiesten verblijven in een appartement in het hartje van Hasselt. HET LAB is vernetwerkt in Vlaanderen met kunstenaars en gezelschappen en internationaal met de internationale context van het Krokusfestival alsook met de partners uit het door Creative Europe gesteunde PUSH+ netwerk. Deze werkplek wordt ondersteund door de stad Hasselt en door projectsubsidie van de Vlaamse Overheid.
Ook Oostende biedt een plek aan voor artiesten die in alle rust willen creëren met de residentie van De Grote Post. De Grote Post verwelkomt zowel podiumartiesten, waaronder theaterschrijvers, als muzikanten die hun ideeën en projecten willen ontwikkelen tijdens een residentie. Ze bieden ondersteuning bij onderzoek, het afmonteren van een voorstelling, technische repetities, opnames en dergelijke meer.
Verder kunnen toneelschrijvers ook terecht bij deFENIKS, de residentieplek van WALPURGIS in Antwerpen. deFENIKS is een vrijplaats voor de ontwikkeling, onderzoek, experiment, creatie en presentatie van avontuurlijk muziektheater. Hier worden artistieke dialoog en kruisbestuiving gestimuleerd en nieuwe samenwerkingen afgetast. WALPURGIS heeft geen vaste procedure voor de selectie van residenten. Je kan altijd een aanvraag sturen met wat meer info over wie je bent, wat je wil doen en waar je precies naar op zoek bent.
Nog in Antwerpen bevindt zich de residentieplek van Monty. Monty is een kunstencentrum op het kruispunt van presentatie, productie en ontwikkeling van podiumkunsten en een platform voor kleinschalige tot middelgrote producties, nationaal en internationaal. Daarnaast treedt Monty op als producent en begeleider in de trajectontwikkeling van beginnende kunstenaars en gezelschappen via het Montignardproject. In dat format van duurzame en praktijkgerichte deskundigheidsbevordering leggen ze we met een selectie van jonge makers een seizoenstraject af. Elke drie weken moeten zij een volavond presenteren met scènes, en dat in een wisselende hiërarchie van tekst, spel, regie, licht en decor. Op de bank zitten een keur van gerenommeerde specialisten, ook wel ‘vragenstellers’: theatervakmensen en academici bij wie er te rade gegaan wordt als trouble shooter.
Ook wpZimmer is een Antwerpse organisaties die kunstenaarsresidenties aanbiedt. Zimmer is een internationale werkplaats voor de kunsten, met een focus op performance, dans en hybride artistieke praktijken. De organisatie draait rond de noden van de artiesten, hun verlangen om te onderzoeken of te creëren en de ontwikkeling van hun vaardigheden en praktijken. Het open residentieprogramma ondersteunt een brede waaier van artiesten. Sommigen hebben een goed uitgeruste studio nodig met accommodatie voor hun team. Anderen hebben eerder een kleinere ruimte nodig om zich in hun onderzoek te verdiepen. Weer anderen willen liever een leesgroep organiseren, een dialoog over een bepaalde aanvraag of een dieptegesprek over hun volgende project. Met acht artiesten gaat werkplaats Zimmer een lange termijn relatie aan. Het doel is om hen in staat te stellen zich zelfstandig te organiseren. De aanpak van wpZimmer omvat een artistieke dialoog, financieel en productiebeheer en verspreiding of netwerkondersteuning.
Het Tieltse Theater Malpertuis biedt met Malpertuis Studio een residentie aan, waar theatermakers kunnen verblijven om hun parcours als maker te onderzoeken. Ze kunnen er nieuwe voorstellingen voorbereiden of nieuwe teksten schrijven en worden uitgenodigd om aan het einde van het verblijf hun werk te delen in een toonmoment.
Het huis van Herman Teirlinck werd opgericht in de zomer van 2017, met het oog op een nieuwe bestemming voor het huis van de Belgische auteur Herman Teirlinck. Jarenlang werd het huis door de gemeente uitgebaat als bescheiden museum, tot ze in 2013 besloot het huis te verkopen. Cultuurmanagers Sigrid Bousset en Hugo De Greef bereidden een ambitieus plan voor om deze bijzondere plek een nieuwe dynamische culturele invulling te geven, en vonden een koper, cultuurliefhebber Gino Coorevits, bereid om naast de aankoop ook de restauratie van het pand mede te financieren. De nieuwe eigenaar gaf het huis in erfpacht aan de vzw het huis van Herman Teirlinck voor een periode van 35 jaar. Het is een ontmoetingsplek voor schrijvers, artiesten, lezers, wandelaars en liefhebbers in Beersel. De vzw organiseert literaire en culturele activiteiten, stimuleert reflectie over actuele tendensen in de samenleving en biedt een residentieplek voor kunstenaars, met specifieke aandacht voor schrijvers uit binnen- en buitenland.
In Kortrijk bouwt Kunstencentrum BUDA het gelijknamige stadsdeel mee uit tot een vruchtbare plek waar het verlangen van de kunstenaar om te creëren centraal staat. Bovendien host BUDA gemiddeld een 75-tal residenties per jaar – van volledige technische residenties in de theaterzalen tot studiowerk of onderzoeksresidenties. Het centrum zet sinds 2006 zijn knowhow en infrastructuur in om verschillende creaties in de podiumkunsten te ondersteunen. Voor elk voorstel wordt afzonderlijk bekeken hoe de residentie er best uitziet en optimaal gerealiseerd kan worden. De residenties vinden voornamelijk plaats in de theaterzalen, filmzalen of studio’s die daarvoor voorzien zijn. Daarnaast heeft BUDA twee residentiehuizen – zestien kamers – met gedeelde keuken en badkamers en biedt het kunstencentrum ook technische en inhoudelijke ondersteuning.
Wat het buitenland betreft, kunnen Vlaamse toneelschrijvers onder meer resideren in Academia Belgica in Rome. De Academia Belgica is een ruimte voor onderzoek, creatie, samenwerking en promotie en is gevestigd in een groene omgeving, gelegen op een heuvel aan de rand van het park van de Villa Borghese. De Academia heeft als missie de Italo-Belgische relaties zowel op wetenschappelijk als op cultureel vlak te verbeteren en verwelkomt Belgische onderzoekers of kunstenaars die een residentie kunnen opnemen in het huis. Er zijn een achttal kamers met badkamer, een gemeenschappelijke keuken en leefruimte, een bibliotheek en een tuin. De schrijfresidentie duurt één maand en staat open voor auteurs van alle literaire genres. Toneelauteurs moeten op zijn minst één stuk uitgewerkt hebben bij een professioneel gezelschap om toegelaten te kunnen worden.
Nog in Italië bevindt zich een residentieplek op het eiland Isola Comacina dat aan het Como-meer ligt. Het eiland wordt beheerd door de stichting ‘Fondazione Comacina’. De Vlaamse Gemeenschap maakt deel uit van deze stichting, die als doel heeft om de culturele contacten tussen België en Italië te optimaliseren. Italië, de Vlaamse Gemeenschap en de Franse Gemeenschap kunnen elk gebruik maken van een villa als kunstenaarsresidentie. De residentie in Isola Comacina is bedoeld voor kunstenaars in alle disciplines die kaderen binnen het Kunstendecreet (muziek, dans, beeldende kunst, podiumkunsten, muziektheater,…). Er wordt ook één periode gereserveerd voor de letteren. Een residentie op Comacina duurt drie weken en vindt plaats tussen half mei en half september. Eerder dit jaar kreeg Jessa Wildemeersch een residentietoelage van De Vlaamse Gemeenschap om tijdens de zomer op het Italiaanse eiland te werken aan Paradise Blues (een productie van Het nieuwstedelijk en les yeux bleus vzw).
In Duitsland biedt Literarisches Colloquium verblijven aan voor schrijvers en vertalers. In een rustig gelegen landhuis aan de Wannsee, op een boogscheut van centrum Berlijn, wordt aan elf auteurs en vertalers de kans gegeven om heel februari lang aan een eigen project te werken en met elkaar in interactie te treden. Ook hier geldt de voorwaarde voor theaterschrijvers dat ze minstens één stuk gepubliceerd moeten hebben bij een professioneel gezelschap.
Verder gaat deBuren elke zomer met jonge makers naar Stichting Biermans-Lapôtre in Parijs. Ze krijgen er de kans om twee weken lang aan nieuw materiaal te werken en in gesprek te gaan met elkaar en met gerenommeerde auteurs en sleutelfiguren uit het literaire veld en het medialandschap. Om in aanmerking te komen, moet de schrijver in het Nederlands schrijven en tussen de 18 en 30 jaar oud zijn.
In Norwich (Verenigd Koninkrijk) verwelkomt het National Centre for Writing Vlaamse schrijvers en vertalers in residentie. Residenten verblijven de hele maand april in een cottage en hebben toegang tot de schrijverskolonie en bibliotheek. Ze worden aangemoedigd om deel te nemen aan het literaire en culturele leven in Norwich. Het National Centre for Writing is gevestigd in Dragon Hall, een middeleeuwse handelsruimte aan de rivier, dicht bij het treinstation en niet ver van het centrum van de stad. De residentie staat open voor auteurs van alle literaire genres. Voorwaarde is opnieuw dat toneelauteurs minstens één stuk bij een professioneel gezelschap hebben uitgewerkt.
Ten slotte biedt ook Paulet House in Zuid-Afrika een schrijfresidentie voor Vlaamse toneelauteurs aan. De Jakes Gerwel Foundation is een Zuid-Afrikaanse vzw die zich richt op de promotie van literatuur in de breedste zin van het woord. De stichting bezit een schrijvershuis - het Paulethuis - in Somerset Oost, dat ze openstelt voor schrijvers. Naast Zuid-Afrikaanse auteurs zet de stichting ook de deuren open voor twee Vlaamse auteurs. Somerset Oost is een kleine stad in het landelijke deel van de Oostkaap, ongeveer 200 km ten noorden van Port Elizabeth. Het Paulethuis, de voormalige woning van Jakes Gerwel, ligt aan de voet van de Bosberg. Het werkverblijf duurt 18 dagen en vindt plaats in november. Toneelschrijvers moeten minstens één stuk uitgewerkt hebben bij een professioneel gezelschap om in aanmerking te komen voor deze residentie. Tijdens hun verblijf kunnen ze zich terugtrekken in de privéruimtes, maar delen ze de rest van het huis met een andere Vlaamse auteur en twee Zuid-Afrikaanse auteurs.
