Opleidingen voor toneelschrijven
Schrijfopleidingen
In de lage landen alleen al is er een ruim aanbod aan opleidingen voor zij die zich professioneel willen bekwamen in het schrijversvak. Zoek je een voltijdse opleiding die vooral gericht is op het ontwikkelen van toneelwerk, of wil je juist oriënteren binnen een opleiding die een breder expertisenetwerk ten tonele brengt? Voor wie door alle slagbomen het schrijfbos niet meer ziet, we wijzen in dit artikel de weg langs kunstvakscholen, andere instanties en hun verschillende structuren en vormen.
Voltijdse opleidingen in Vlaanderen
Hoewel in België het schrijven binnen veel kunstscholen niet als aparte discipline wordt gegeven, zijn er een aantal plaatsen waar een grotere focus wordt gelegd op het opleiden van schrijvers voor toneel, film of performance. De nieuwste is wellicht het traject Schrijven en Maken aan Luca School of Arts in Leuven. Hoewel deze academische bacheloropleiding start vanuit drama en podiumkunsten, ligt de focus op het maken van teksten die tot leven komen in een uitvoering. Studenten schrijven niet enkel voor theater, maar ook voor film, tv, games, nieuwe media, spoken word, radio, muziek … en ontwikkelen zo hun eigen schrijverschap.
In Antwerpen kunnen studenten een academische bachelor en master met afstudeerrichting Woordkunst volgen aan de AP Hogeschool. Die opleiding focust op drie pijlers: schrijven, podium en media. Er worden literaire teksten getransformeerd naar een authentiek verhaal en samenwerkingen met studenten uit de drama- en dansopleidingen, maar ook met organisaties en gezelschappen uit het brede werkveld komen aan bod.
In Brussel biedt het Ritcs de bachelor Regie & Schrijven aan. Dat is een brede interdisciplinaire en meertalige theatermakersopleiding waarbinnen het ontwikkelen van je eigen schrijftaal centraal staat en er steeds naar voorstellingen wordt toegewerkt. Het Ritcs biedt ook een éénjarige master Regie & Schrijven aan, waarin ingezet wordt op het ontwikkelen van je eigen praktijk. Nog in Brussel biedt Het Institut National Supérieur des Arts du Spectacle (INSAS) de bachelorrichting Théâtre et Techniques de communication, waar schrijftechnieken voor theater, film, radio en televisie worden gedoceerd. Na de bachelor kunnen er verschillende masteropleidingen van één of twee jaar gevolgd worden waarin je je nog meer toespitst.
Ook in Gent stelt het KasK zich open voor schrijvers, hoewel in eerste instantie de focus binnen de opleiding Drama ligt op het opleiden van ‘autonome dramakunstenaars’ en studenten pas in een later stadium van hun opleiding bepalen welke functie ze binnen het creatieproces van een theatervoorstelling zullen vervullen. Na eerst een brede basis verkend te hebben waarin verschillende aspecten van het theater en experiment aan bod komen, kunnen studenten zich toeleggen op een -vaak hybride- praktijk als maker, schrijver, speler, etc.
Voltijdse opleidingen in Nederland
In Nederland zijn een aantal opleidingen te vinden die zich exclusief bezig houden met het opleiden van schrijvers, en wel voor uiteenlopende disciplines. Zo is er de richting Creative Writing aan ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten in Arnhem, waar studenten zich kunnen ontwikkelen als schrijver van poëzie, documentaire, literaire non-fictie en drama.
Zoek je zeker die specifieke focus op schrijven voor uitvoerende kunsten, neem dan zeker eens een kijkje bij De Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU). De HKU biedt een bacheloropleiding Writing for Performance van vier jaar aan, waarin studenten worden opgeleid tot professionele dramaschrijvers, maar zich ook kunnen toeleggen op het schrijven van andere mediavormen. Scenario, proza, poëzie, film, tv, radio en beschouwend schrijven zijn onderdeel van de opleiding.
De afdeling Image & Language aan de Gerrit Rietveld academie is geen typische schrijfopleiding, maar vertrekt vanuit beeldende kunst, om van daaruit de stap naar het creëren van taal te zetten. De opleiding verwelkomt kunststudenten die in en door taal denken, en die met hun werken positie innemen in de ruimte 'tussen' traditioneel afgebakende disciplines als literatuur, film en beeldende kunst.
Anders dan in België kent Nederland (nog) geen masteropleiding creatief schrijven. Om de brug te slaan tussen onderwijs en beroepspraktijk werd in 2015 door o.a. het Nederlands Letterenfonds het Slow Writing Lab opgericht. In dit jaartraject doen een aantal geselecteerde studenten een jaar lang veel schrijfervaring op. Hier kun je je helaas niet voor aanmelden, je kunt wel je interesse kenbaar maken aan je voormalige schrijfopleiding.
Deeltijdse opleidingen
Voor aspirant-schrijvers die zich willen ontwikkelen tot zelfstandige auteurs, maar niet de tijd hebben om zich volledig op een nieuwe opleiding te storten, biedt de particuliere Schrijversvakschool in Amsterdam een vierjarige deeltijdopleiding aan. De opleiding wordt gegeven in twee contactmomenten van elk drie uur per week en omvat de genres proza, poëzie, toneel, scenario en essay, waaruit elke student in het tweede jaar een hoofdvak kiest.
Kunsteducatieve organisaties
Wie geïnteresseerd is om zijn of haar talent voor toneelschrijfkunst te ontwikkelen, maar geen volledige opleiding wil volgen, kan in Vlaanderen en Nederland terecht bij verschillende kunsteducatieve organisaties die professionele cursussen aanbieden.
Vlaanderen
In Vlaanderen is WiSPER een van de belangrijkste kunsteducatieve organisaties. WiSPER organiseert artistieke cursussen voor volwassenen vanaf 18 jaar in Gent, Leuven, Antwerpen en in de zomer ook in het buitenland. Er zijn cursussen voor alle niveaus, van absolute beginner tot eigenzinnig gevorderde amateurkunstenaar. Je kan er cursussen theater, dans, muziek, fotografie, literatuur en beeldende kunsten volgen. Wat theater betreft, biedt WISPER zowel acteer- als schrijfcursussen aan.
Ook Creatief Schrijven is een Vlaamse organisatie die zich bezighoudt met kunsteducatie. Creatief Schrijven is een vzw die advies, opleidingen, publicatie- en podiumkansen aanbiedt voor (aspirant) schrijvers. Naast cursussen en advies over onder meer columns, essays, non-fictie, poëzie, proza en blogtekst, neemt Creatief Schrijven ook veel initiatieven rond het schrijven van toneelteksten. Zo zijn er cursussen om theaterdialogen of -monologen te leren schrijven, om de nodige technieken voor adaptatie onder te knie te krijgen en nog veel meer.
TRILL is een organisatie in Leuven die kinderen en jongeren in contact wil brengen met kunst en cultuur, onder meer door workshops en trajecten aan te bieden. Bij deze doelgroep stimuleren ze expressie en verbeeldingskracht via een wisselwerking tussen jonge mensen, kunstenaars en de samenleving. TRILL werkt samen met professionele kunstenaars en is het resultaat van een fusie van Artforum en Urban Woorden.
In Borgerhout organiseert cultuurhuis Rataplan onder meer workshops voor kinderen en jongeren, jazzliefhebbers en woordkunstfanaten. De vzw wil een plek creëren waar opkomend en gevestigd talent kan experimenteren, bedenken en onderzoeken. Naast theater, ligt de focus binnen de werking van Rataplan ook op jazz, slam poetry, dans, urban arts, kinderkunsten, talks en nieuwe en stedelijke kunstvormen. Opmerkelijk is dat de dialoog met de wijk de identiteit van Rataplan vzw mee bepaalt.
Theater Malpertuis organiseert verschillende postacademische leerinitiatieven voor theaterkunstenaars (acteurs, regisseurs en schrijvers). Op die manier willen ze een blijvende leeromgeving creëren en een plek van reflectie en ontmoeting aanbieden waarbij alle disciplines aan bod komen: acteren, regisseren, schrijven. Naast workshops, biedt Malpertuis Studio ook klassen, korte studiemomenten waarop zowel professionelen als liefhebbers kunnen intekenen, aan. Die zijn bedoeld om een bepaalde materie opnieuw op te frissen en/of inspiratie te bieden aan al wie graag wil bijleren. Ook organiseert Malpertuis Studio geregeld masterclasses. Dat zijn lessenreeksen die door één (of meerdere) deskundige(n) worden gegeven, waarbij overdracht van kennis en ervaring centraal staat.
OPENDOEK is de koepelorganisatie voor het amateurtheater in Vlaanderen en Brussel en zet zich onder meer in om amateurtheater te promoten en vernieuwen. De organisatie biedt ook verschillende vormingsmogelijkheden aan, zowel voor beginners als gevorderden. OPENDOEK presenteert twee keer per jaar – in een najaars- én een voorjaarsbrochure - een divers aanbod aan cursussen die steeds gegeven worden door professionele docenten. Zowel de artistieke, promotionele en zakelijke aspecten van theater worden belicht. Kennis of ervaring zijn geen verplichte voorwaarde om te mogen deelnemen.
Nederland
Wat Nederland betreft, zijn er ook heel wat organisaties die kunsteducatie aanbieden. Crea is daar een van. Het cultuurcentrum voor Amsterdamse studenten verhuurt repetitiestudio’s, een muziek- en theaterzaal en biedt meer dan 30 studentenkantoren aan. Crea organiseert ook cursussen, waaronder onder meer theaterschrijfcursussen voor beginners en gevorderden.
Ook Parnassos Cultuurcentrum, het cultuurcentrum van de Universiteit Utrecht, biedt cursussen in verschillende kunstdisciplines aan, waaronder theater. Zo kan je er bijvoorbeeld leren hoe je pakkende theaterscènes schrijft of hoe je bestaande teksten vertaalt en bewerkt. Er zijn zowel cursussen voor beginners als voor gevorderden.
De Schrijversvakschool in Amsterdam biedt naast een vierjarige, deeltijdse schrijfopleiding ook verschillende schrijfcursussen aan. Zo is er naast een cursus poëzie, scenario, column en proza ook een schrijfcursus toneel. Daarin ligt de nadruk op het leren schrijven van scènes en ontwerpen van personages. Ook wordt er ingegaan op de inhoud en stijl van de dialoog en de verschillen tussen het toneelschrijven en andere genres. De cursusdocent is een ervaren schrijver die stimulerende commentaar geeft op de teksten die ter tafel komen en inzichten biedt in het schrijven als ambacht. De commentaar van de docent en van de medecursisten moeten uiteindelijk leiden tot een korte, afgeronde toneeltekst.
Bovendien biedt Huis van Puck, het centrum voor podiumkunsten in Gelderland, twee cursussen toneelschrijven aan. De basiscursus, die zeven dagen duurt, richt zich op de basisbeginselen van het schrijven van toneel. De cursus is geschikt voor iedereen vanaf 18 jaar die ervaring heeft met het schrijven van verhalen. Ervaring met toneelschrijven is niet vereist. De focus ligt op vragen als: welke keuzes maak je voor de verhaallijn? Hoe maak je personages geloofwaardig? Hoe breng je vaart in een tekst? Wat betekent het om ‘speelbaar’ te schrijven? Tijdens iedere les wordt een duidelijk afgebakend onderwerp behandeld. In de vervolgcursus, die eveneens een volle week in beslag neemt, wordt voortgebouwd op de basiscursus. Iedereen die al ervaring heeft met het schrijven van theaterteksten en zich hierin verder wil verdiepen, is welkom. Tijdens de lessen ga je aan de slag met de muzikaliteit van monoloog en dialoog en leer je te schrijven vanuit een compositie en te werken met de muzikaliteit en ademhaling van een tekst.
Buitenkunst organiseert workshops, voorstellingen, ateliers, concerten, gesprekken en meer, op het gebied van theater, dans, muziek, schrijven, beeldende kunst, fotografie en video. Professionele kunstenaars, schrijvers, theatermakers, muzikanten e.d. geven vanaf het Hemelvaartweekend tot eind augustus workshops aan beginners en gevorderden in alle leeftijdscategorieën (vanaf 3 jaar). Tijdens de workshopweekends en -weken verblijven deelnemers op het kampeerterrein van Buitenkunst. Het TheaterTalentLab (TTL) is dé plek op Buitenkunst voor iedereen tussen de 16 en 25 jaar die zich graag verder wil ontwikkelen binnen de discipline theater. In de zomer gaan deelnemers in een compacte periode intensief aan de slag onder begeleiding van professionals uit de theaterpraktijk.
Ten slotte organiseert het Expertisecentrum Literair Vertalen (ELV) dit najaar een online cursus literair vertalen voor toneel Nederlands-Frans. Het ELV is een Nederlands-Vlaamse organisatie die een impuls wil geven aan de kwaliteit van het literair vertalen in en uit het Nederlands door middel van opleiding en het delen van expertise. Dat doen ze door kennis, vaardigheden en professionaliteit te versterken bij vertalers, opleiders en andere betrokken instanties. De cursus toneelvertaling, die in totaal negen weken duurt, heeft een studielast van ongeveer anderhalve dag per week en is toegankelijk voor kandidaten die al enige professionele ervaring hebben. Elke twee weken komen de cursisten online bijeen met een ervaren vertaaldocent die alle deelnemers aan het eind van de cursus ook van individuele feedback zal voorzien. Voor toelating tot de cursus vindt een selectie plaats, onder meer op grond van cv, een proefvertaling en een motivatiebrief.